Sabbatical in Asia

Japan.
De eerste kennismaking met Japan gaat met het nodige natuurgeweld gepaard. De eerste avond zit ik even mijn email te doen in het hokje met computer dat daarvoor in de Ryokan (traditioneel Japans hotel)is ingericht - en ineens is het of er een storm opsteekt - de geluiden van bewegende, steunende deuren, ramen en houten wanden. De ruimte, de vloer beweegt, alsof ik op een schip zit. Alleen is dit een betonnen gebouw, midden in de stad en ingebouwd. Dit is geen storm, maar een aardbeving. Kennelijk een kleintje en niet iets waar mensen van opkijken. Het duurt zo'n 30 seconden en afgezien van een persoon die naar buiten rent is er geen enkele opwinding. Die zelfde avond rond middernacht - ik lig net zo'n beetje in te slapen - gebeurt het weer, ditmaal iets heviger. De hele Ryokan is even in rep en roer (letterlijk en figuurlijk) - ik sta met bonzend hart naast mijn matras te besluiten dat ik alles moet achterlaten en wegwezen, als het alweer over is. Twee dagen later - ik ben net naar een kleine
provinciestad gereisd - begint het ineens wel erg hard te waaien en het is een ongelofelijk warme wind. In het hotel de TV maar eens aangezet en op een van de kanalen worden continue updates van de op dat moment passerende tyfoon uitgezonden. De plaats waar ik ben is echter een flink eind landinwaarts en het blijft daar beperkt tot een stevige Hollandse storm.

Japan is mischien wel het vreemdste land dat ik ooit bezocht heb. Tegelijk zowel modern & high-tech als traditioneel en soms bijna achterlijk. Wat in alle gevallen hetzelfde is, in het oude, zowel als in het moderne is de strakke organisatie en systematiek in alles. Alsmede de sterke naar binnen gerichtheid in alles. Als in een grote stad in een ander land iemand een gezichtsmaskertje draagt, dan is het om de vuile lucht buiten te houden. Maar als iemand in Japan een maskertje draagt, dan is het om de vuile lucht binnen te houden, b.v. omdat de persoon ernstig verkouden is. Alles gebeurt systematisch, dat zie je in het oude terug in b.v. de nauwkeurige Zen-beoefening en in het nieuwe, in het gegeven dat elk bedrijf, elk hotel, elke winkel, bar, speelhal, etc. etc. met een "system" werken, wat zo veel inhoudt als het prijzenschema afgezet tegen te leveren diensten plus de bijbehorende werkwijze. Dit "system" wordt vaak voor de ingang van het etablishement breed-uit geadverteerd. Hiervan wordt nimmer afgeweken. Het hotel dient van 10:00 tot 15:00 verlaten te worden, want dan is het "creaning time". Buitenlanders worden behoorlijk aan hun lot overgelaten. Op luchthavens en grotere treinstations vind je nog wel eens informatie in het Engels, maar daarbuiten, alsmede in restaurants, cafe's etc. zelden. Het voordeel van de systematische aanpak is hier, dat je op een gegeven moment de logische structuren gaat herkennen. Dus als je eenmaal het systeem van de treinkaartjesautomaat door hebt, kun je overal het juiste treinkaartje kopen, want de automaten en de systematiek zijn overal hetzelfde. Maar de restaurants zijn moeilijker, omdat de meeste nou eenmaal geen plaatjes van de gerechten hebben en heel vaak wordt er geen Engels gesproken. Toen ik in een wat kleinere plaats, een paar jonge mensen op straat vroeg of ze Engels spraken, kwam er geheel spontaan "of course not!" uit. De Japanners zijn behoorlijk gesloten en ik vond het moeilijk om kontakt te leggen. Daar tegenover staat dat in die gevallen waar dat wel lukte, het kontakt ook al snel spontaan en hartelijk werd. Alle kennelijke gereserveerdheid verdween dan al snel. Toch nogal een kontrast met Thailand en Indonesie. De andere kant van die
gereserveerdheid is een veel grotere beleefdheid en respect voor je "prive-ruimte". Geen opdringerige verkoopmethoden en andere ongevraagde "behulpzaamheid". Ze staan gewoon met hun uithangbord op straat en houden je voorzichtig een pamfletje voor, maar als jij het niet aanpakt, dan negeren ze jou ook. Sterker nog, in veel gevallen als ze zien dat je geen Japanner bent, wordt de hand met het pamfletje bij voorbaat al terug getrokken. Dat had nou ook weer niet gehoeven, want - waarschijnlijk onbedoeld - kun je je als buitenlander hier behoorlijk buiten gesloten voelen.

De sanitaire gewoontes zijn ook interessant. In het Zen klooster (waarover later meer) werd traditiegetrouw, eens in de vijf dagen gebaad. Kennelijk is dit een landsbrede traditie die zich niet tot de Zen-beoefening beperkt, want regelmatig kom je op straat of in de bus mensen tegen met een waarneembare walm die aangeeft dat de bad-dag alweer nadert. In een van de Ryokans waar ik overnacht heb, heb ik de instructies van het bad-ritueel (daar wel in het Engels) kunnen lezen. Dat komt er op neer dat je je eerst aan de wastafel wast en vervolgens een tijdje in het heet-water bad gaat zitten. Het bad hoef je niet zelf te vullen en vooral ook niet leeg laten lopen, want het water dient door de volgende gast herbruikt te worden. Dit deel van het oude ritueel is echter kennelijk tanende, want de baden die ik gezien heb bleven te allen tijde ongevuld. Ook in het Zen-klooster nam iedereen liever een douche. In andere Aziatische landen had ik al kennis gemaakt met de voorziening van een kleine hand-douche in de plaats van toiletpapier. In Japan is deze voorziening verder gemoderniseerd en in veel gevallen ingebouwd in de - tevens verwarmde WC-bril. Met een druk op de knop schuift er een buisje tevoorschijn van waaruit je achterste zonder enige inspanning, comfortabel besproeid wordt.

Gezegd moet worden dat Japan - afgezien van de in mijn ogen merkwaardige badgewoontes - een schoon land is en alles is goed georganiseerd. In veel opzichten deed het me aan Zwitserland denken. Zowel landschappelijk, economisch, als in de mix van traditie en moderniteit in de mentaliteit en in het dagelijks leven.


Zen? Zen!
Op voorspraak van mijn Nederlandse Zen-leraar reis ik naar Mishima, alwaar zich het Zenklooster Ryutaku-ji bevindt, waar maandelijks Zen Sesshins gehouden worden. Een Sesshin is een periode van 7 of 10 dagen intensieve meditatie. Vanaf Kyoto, met de shinkansen (de Japanse TGV) ben ik er in twee uurtjes. Wat onzeker, want in een eerder telefoongesprek liet de enige op dat moment aanwezige Engels-sprekende monnik weten dat er die maand geen Sesshin gehouden zal worden en dat de Roshi (Zen-meester) afwezig is. Maar ja, daar was ik wel voor naar Japan gekomen, dus wat moet ik? In de oude traditie is het zo dat iemand die tot het klooster wil toetreden altijd te horen krijgt dat er geen plaats voor hem is. Hij wordt dan geacht lange tijd - ik geloof wel 24 uur - in gebogen houding met het hoofd op de handen voor het klooster te blijven zitten, als teken van zijn vastberadenheid om daadwerkelijk tot het klooster toe te treden. Dus denk ik, mischien wordt een vergelijkbaar ritueel gehanteerd voor mensen die zich voor de eerste keer voor een Sesshin komen melden. Dus om mijn vastberadenheid te tonen reis ik zeer eigenwijs toch naar het klooster. Vanaf het station van Mishima een klein kwartiertje met de taxi. De taxi zet me af voor de poort van het klooster en rijdt weg. Ik sta er in volkomen stilte in de hitte. Ik loop het pad op, het klooster ligt er schijnbaar verlaten bij. In de entreehal staat een bel. Ik trek mijn schoenen uit, kniel en sla op de bel. "Hai!", klinkt het om de hoek. Een monnik verschijnt. In simpel en langzaam Engels leg ik hem uit wie ik ben en wat ik kom doen. Een 2e monnik helpt hem met de vertaling. Zij herhalen feitelijk wat mij telefonisch al meegedeeld was. Geen Roshi, geen Sesshin. Ik probeer nog wat schuchter "but I am here now, I came from Oranda", en denk mischien moet ik hier nu zo twee uur op mijn knieen blijven zitten? De monnik zwijgt, zijn gezicht vrijwel uitdrukkingsloos. Het is stil. Er is verder niemand en geen enkele activiteit is waarneembaar. Ik transpireer hevig. Op de een of andere manier neemt het vermoeden dat ze het echt menen de overhand. Ik vraag wanneer de Roshi er weer zal zijn. De 19e. Het is nu de 13e. Hij drukt me op het hart eerst te bellen, voor ik weer kom. Ik denk dat ze het menen. Ik trek mijn schoenen weer aan, hijs mijn rugzak om en vertrek in de hete ochtend richting Mishima. Mijn shirt volledig doorweekt.

Vervolgens nog een paar dagen in Mishima gebleven om mijn volgende stap te bepalen. In een toeristenmagazine in Kyoto had ik al gelezen van een ander Zen klooster daar in de buurt, dat open staat voor buitenlandse geinteresseerden. Via e-mail daarmee kontakt opgenomen en overeengekomen dat ik er een tijdje kan blijven. Geen Sesshin, maar gewoon meedraaien in het kloosterleven. Mischien wel nog interessanter dan een Sesshin. Dus terug naar Kyoto gereisd en vervolgens door naar Inukai, Kameoka, het Tekishin-juku klooster.

Tijdens de ochtendceremonie van de 5e dag kan ik de aanwezigheid van de Roshi duidelijk voelen. Die avond in de Zendo krijgen we allemaal met de Keisaku (lange lat om de monniken te "waarschuwen en aanmoedigen") ervan langs. Aan de rechterkant slaat hij me beduidend harder dan links en het gloeit flink na. Mischien kon hij mijn gedachten lezen, nadat hij me links geslagen had en ik dacht, "nou dat stelt niet zo veel voor"...

Behalve als het regent is het hier steeds heet en ik ben constant
zweterig, maar conform Japanse of Zen-traditie wordt er slechts eens in de vijf dagen gebaad. Vandaag is mijn 6e dag in de tempel en het is bad-dag. Morgen zal ik weer vertrekken. Het is hier waanzinnig mooi rond tempel, Zendo en gastenverblijf en in de Zen-tuinen. Net als op de plaatjes. Elke ochtend om kwart voor vijf staan we op en kwart over vijf is de ochtend-ceremonie. 's-Ochtends, 's-middags en 's-avonds reciteren we sutra's, wat nog knap moeilijk blijkt te zijn. Vooral de snellere ('s-avonds) en die waarbij geen ritme geslagen wordt. Maar als het loopt dan loopt het en soms is het magie. Als de Roshi aanwezig is kan het geheel een zeer gedragen, respectvolle atmosfeer krijgen. De rituelen, waaronder niet in de laatste plaats de maaltijden - worden zeer strikt gehandhaafd en elke afwijking wordt met harde, resolute stem gecorrigeerd. Vooral met de maaltijden heb ik in het begin moeite, maar alles went en het inzicht dat het gebeurt uit respect voor een eeuwenoud ritueel, alsmede dat het mijn inwijding in het ritueel betreft - en dus een lering - geeft rust. Na de 2e dag ben ik niet bang meer om fouten te maken, maar kan ik ze kalm en rustig corrigeren. Wat ook helpt is dat ik bepaald niet de enige ben die af en toe terecht gewezen wordt. Maar ondanks het feit dat ik wel van dit soort rituelen houd en ze zeker respecteer, hindert de sterke nadruk op het strict uitvoeren ervan me in mijn beleving van de kwaliteit van alles. Een kwaliteit die zeer wel aanwezig is. Na de avond-ceremonie wordt de dag afgesloten met Zazen. Aan de lange, open kant van de tempel, met het gezicht naar de tuin. Dan gaat het licht uit en is er volkomern rust. Alleen de geluiden van de natuur zijn nog aanwezig en de druk van alle rituelen valt weg. Het is aan een ieder zelf te bepalen hoe lang hij/zij wil blijven zitten, alvorens te gaan slapen. Dat zijn de mooiste en diepste meditaties.

Totaal wordt er 4x per dag gemediteerd; na elke ceremonie en om 2 uur 's-middags. Zazen (zitten) plus Kinhin (loopmeditatie). In de ochtend gevolgd door de theeceremonie. 's-Ochtends na het ontbijt wordt er gewerkt in de tuin, of schoongemnaakt. Het leukste vind ik het aanharken van de grindtuin.

Het Zen-centrum is opgericht door Roshi Hozumi in de Rinzai-traditie, die die stricter heet te zijn dan de Soto-traditie, maar in afwijking van de meeste kloosters, staat dit zeer expliciet open voor buitenlanders en vrouwen. Er is hier dan ook een gemengd gezelschap van mannen en vrouwen uit Japan, Duitsland, Zwitserland, Rusland, Philipijnen, Engeland, Canada en Nederland. Toch zijn er in totaal doorgans niet meer dan 12 personen tegelijkertijd aanwezig.


Leaving Japan
Dear T, This Wednesday 27/9 I will leave Japan for Bangkok. I`ve had a fine Zen week at the Tekishin-juku Zendo near Kameoka, Kyoto. Seven days of temple life brought me back in touch with my inner calmness. The first two days were hard, as was to be expected. The Zen rituals are being maintained very strictly and specially the meals were difficult at first :-) Later, when I got used to it I was able to appreciate the quality of the structure these rituals bring, thus allowing to empty your mind with regards to what needs to be done and how, so you can focus on the inner process rather than all kinds of decision processes regarding appearance and activity. I really like that style of spiritual life. I have considered extending my stay with another five days, but during meditation I noticed that my energy was moving towards future destinations, like India, so I decided to start in that direction. Other than that, I think a prolongued stay should be no less than one month or so, to be really effective. If I ever come back to Japan, or decide to further focus on Zen in the future, I may well go back there. I really liked the Sutra reading, which was also a new phenomena for me. Meditations were specially good at night, just before bedtime. I also enjoyed the tea ceremony in the morning very much. The people over there are really nice and sincere. They consisted of several nationalities (Japanese, Swiss, Russian, German, English, Philipine, Canadian and Dutch) and of both sexes. The Zen gardens surrounding the place are beautiful. I can advice this place to anyone who is seriously interrested in Zen (and able to use chopsticks, otherwise the meals could become a traumatic experience ;-) I hope you are doing well (etc. ...) Hans


Links
http://www.tekishin.org/

Aanbevolen litteratuur
Zen and Kyoto, by John Einarsen - over Kyoto, Zen, Tuinen, Kunst en het Kloosterleven. ISBN 4-89704-202-X

The discourse on THE INEXHAUSTABLE LAMP of the Zen School, by Zen master Torei Enji. Een eeuwenoud werk. ISBN 0-8048-3087-8.